modern dünya sistemi teorisi ne demek?

Modern Dünya Sistemi Teorisi, Amerikalı sosyolog Immanuel Wallerstein tarafından geliştirilen bir teoridir. Bu teori, küresel siyasi, ekonomik ve sosyal sistemlerin nasıl işlediğini açıklar ve dünya sistemine ilişkin bir analiz sunar.

Modern Dünya Sistemi Teorisi, 16. yüzyıldan bu yana dünya sisteminin sürekli bir evrim geçirdiğini savunur. Bu evrim, kapitalist bir dünya ekonomik sisteminin oluşumuyla başlar. Wallerstein, modern dünya sisteminin kapitalizm ile birlikte ortaya çıkan ve sürekli bir şekilde genişleyen bir dünya ekonomisi olduğunu belirtir.

Teori, dünya sisteminin merkez, yarı-çevre ve çevre olmak üzere üç temel bölgeden oluştuğunu ileri sürer. Merkez bölge, sanayileşmiş ve teknolojik olarak gelişmiş ülkeleri temsil ederken, yarı-çevre bölge, gelişmekte olan ülkeleri ve kısmen endüstrileşmiş ülkeleri içerir. Çevre ise, genellikle dünya sisteminin en az gelişmiş bölgelerini temsil eder.

Modern Dünya Sistemi Teorisi'ne göre, merkez bölge, ucuz işgücü ve hammadde kaynaklarının yarı-çevre ve çevre bölgelerine çekilmesiyle kar elde eder. Bu süreç, merkezdeki şirketlerin küreselleşmeye ve çevre bölgelerdeki üretim faaliyetlerine yatırım yapmasına yol açar. Bu şekilde, merkez bölgedeki ekonomik güç ve refah artarken, diğer bölgelerin kaynakları sömürülür ve bağımlılığı artar.

Modern Dünya Sistemi Teorisi, dünya sisteminin hiyerarşik bir yapıya sahip olduğunu ve merkez bölgenin diğer bölgeler üzerinde üstünlüğünü sürdürdüğünü iddia eder. Bu teori, ekonomik ve siyasi gücün dünyada eşitsiz bir şekilde dağıldığını ve bu nedenle küresel adaletsizlik ve sömürünün devam ettiğini vurgular.

Ancak, Modern Dünya Sistemi Teorisi eleştirilere de maruz kalmıştır. Bazı eleştirmenler, teorinin tüm dünya sistemlerinin merkez-çevre ilişkisine uymadığını ve kültürel, tarihsel ve coğrafi faktörleri ihmal ettiğini savunur. Teorinin ayrıca tek bir eksiklik veya iyileştirme önermediği ve sadece dünya sisteminin analizini sunduğu da dile getirilmektedir.